Το Πεισιστράτειο υδραγωγείο και τα μυστικά 2.500 ετών
1/2/2021 7:40:43 μμ
Η ερευνητική ομάδα της Urban Speleo Engineering κατέθεσε πρόταση στον Δήμο Αθηναίων ζητώντας να καταδυθεί και να το χαρτογραφήσει πλήρως για πρώτη φορά στην ιστορία του
Οι εργάτες που είχαν αναλάβει τις τεχνικές εργασίες για τον Δήμο Αθηναίων το καλοκαίρι του 1889, κατέβαιναν έκπληκτοι την ημέρα εκείνη στα έγκατα της γης, για να διερευνήσουν το απρόσμενο εύρημά τους: Ενα πηγάδι που είχαν εντοπίσει τυχαία στο Γουδί οδηγούσε σε μια υπόγεια σήραγγα, που είχε σκαφτεί στον βράχο κατά την αρχαιότητα, με ύψος έξι μέτρων και πλάτος 60 εκατοστών. Στο εσωτερικό της εντυπωσιακής στοάς, στα 10 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, έρεε άφθονο, κρύο και διαυγές νερό προερχόμενο από τον Υμηττό. Αρχαία λυχνάρια και αγγεία βρίσκονταν ξεχασμένα εκεί, ενώ μια πέτρινη πλάκα έφερε χαραγμένο στην πίσω της όψη το αττικό όνομα «ΦΙΛΑΓΡΟΣ ΑΛΕΞΙΔΟΣ ΜΕΛΙΤΕΥΣ». Ενα από τα μηχανικά θαύματα της αρχαιότητας, το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο, είχε μόλις ανακαλυφθεί.
Σήμερα, σχεδόν 2.500 χρόνια μετά τον θάνατο του Πεισίστρατου, το υδραγωγείο εξακολουθεί να λειτουργεί και χρησιμοποιείται μόνιμα και αποκλειστικά για την άρδευση του Εθνικού Κήπου.
Τα δεκάδες μυστικά που κρύβει είναι έτοιμα να αποκαλυφθούν στο κοινό, καθώς ειδική ερευνητική ομάδα κατέθεσε πρόσφατα πρόταση στον Δήμο Αθηναίων ζητώντας να καταδυθεί στο Πεισιστράτειο και να το χαρτογραφήσει πλήρως για πρώτη φορά στην ιστορία του.
Η υπόγεια αποτύπωση του εσωτερικού του υδραγωγείου μπορεί να παράσχει σημαντικές πληροφορίες: Σε ποια κατάσταση βρίσκονται οι σήραγγές του. Ποια διαδρομή ακολουθούν οι διακλαδώσεις του. Και από πού ακριβώς πηγάζει, κάτι που παραμένει άγνωστο επί αιώνες. Τμήματα και πηγάδια του Πεισιστρατείου είχε αποτυπώσει εξωτερικά και ο Ερνέστος Τσίλερ, ο οποίος είχε βρει υπολείμματά του στα θεμέλια οικοδομών που κατασκεύαζε στην Αθήνα.
Ερευνες
Το υπόγειο τούνελ διασχίζει την Αττική σε μια έκταση τουλάχιστον έξι χιλιομέτρων, ενώ είναι λαξευμένο στο υπέδαφος σε βάθος έως και 13 μέτρων. Ξεκινά από τη Μονή του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου στου Παπάγου και καταλήγει στον Εθνικό Κήπο ακολουθώντας παράλληλη πορεία με την κοίτη του Ιλισού, ενώ κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και μέχρι το 1870 ήταν αυτό που υδροδοτούσε την πόλη της Αθήνας.
«Το Πεισιστράτειο υδραγωγείο είναι ένα υπόγειο τούνελ περίπου 2.500 ετών, ένα από τα αρχαιότερα τεκμηριωμένα υδραγωγεία, που εξακολουθεί να δίνει νερό χωρίς να ξέρει κανείς την ακριβή κατάστασή του σήμερα. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια οι γνώσεις μας γι’ αυτό περιορίζονταν σε μικρά αποσπασματικά σημεία του δικτύου διανομής. Μόνο σε ένα τμήμα του είναι γνωστό, στο Γουδί, κι αυτό μετά από δική μας κατάβαση το 2016 και το 2018», λέει στα «ΝΕΑ» ο Πάνος Δευτεραίος, πολιτικός μηχανικός και σπηλαιολόγος με μεγάλη εμπειρία, επικεφαλής της Urban Speleo Engineering που κατέθεσε την πρόταση στον Δήμο Αθηναίων και συνεχίζει: «Κατά τις ανασκαφικές έρευνες για τα έργα του μετρό ανακαλύφθηκαν τμήματα του υδραγωγείου κοντά στην αρχαία πόλη, στον σταθμό του Ευαγγελισμού, και εκτεταμένα δίκτυα διανομής στον σταθμό Συντάγματος. Ομως ο κύριος, εκτός πόλης κορμός της πρώτης φάσης της κατασκευής του, δηλαδή του 6ου αιώνα π.Χ., παραμένει άγνωστος. Ακόμη και η μεταγενέστερη σήραγγα, του 4ου αιώνα π.Χ. που λειτουργεί σήμερα, παρότι έχει επιβεβαιωθεί η θέση κάποιων τμημάτων της, δεν έχει ακόμη εξερευνηθεί.
Προτείνουμε λοιπόν να προσπαθήσουμε να εξερευνήσουμε όλο του το μήκος, περίπου 5-6 χιλιόμετρα, ψάχνοντας σημεία πρόσβασης μέσα στην πόλη τα οποία παραμένουν άγνωστα επί αιώνες». Αλλωστε, όπως εξηγεί, «μια εσωτερική αποτύπωση που θα εντοπίσει προβλήματα και θα προτείνει επισκευές ή καθαρισμό – όπως έκαναν οι δήμαρχοι του 19ου αιώνα στα αρχαία υδραγωγεία αυξάνοντας την παροχή τους – θα σιγουρέψει το νερό από το οποίο ζει τον Κήπο καθημερινά. Ταυτόχρονα θα γίνει ακριβής αποτύπωση της στοάς και τοποθέτησή της στον χάρτη».
Η λειτουργία
Το νερό του υδραγωγείου φτάνει στον Εθνικό Κήπο με σωληνώσεις που ξεκινούν από την οδό Παπαδιαμαντοπούλου και γεμίζει τη λίμνη που βρίσκεται στην είσοδο της Βασιλίσσης Σοφίας. Εκεί βρίσκεται και το ψηλότερο σημείο του κήπου από όπου με φυσική ροή το νερό κατευθύνεται προς τα υπόλοιπα σημεία, μέσω επιφανειακού συστήματος υδραυλάκων.
«Εντυπωσιακή επιβεβαίωση της μέχρι σήμερα λειτουργίας του αρχαίου υπόγειου έργου προέκυψε το 2003, όταν τα έργα θεμελίωσης μεγάλου υπόγειου γκαράζ απέναντι από το νοσοκομείο Παίδων Αγία Σοφία, απέκοψαν το τούνελ σε βάθος 12 μέτρων», προσθέτει ο Πάνος Δευτεραίος. «Τότε παρατηρήθηκε απρόσμενη διακοπή της παροχής του νερού στον Εθνικό Κήπο, ενώ τα υπόγεια έργα που βρίσκονταν σε εξέλιξη πλημμύριζαν! Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, έπειτα από μια περίοδο ξηρασίας του κήπου, μετά από προσπάθειες για ανεύρεση εναλλακτικών πηγών άρδευσης και κατόπιν διαμαρτυριών, η βλάβη αποκαταστάθηκε με επισκευαστικές εργασίες στην κατεστραμμένη αρχαία σήραγγα. Ετσι το νερό επανήλθε στον προορισμό του και διαπιστώθηκε – χωρίς αμφιβολία πλέον – ότι ο κήπος συνεχίζει να ποτίζεται από το αρχαίο υδραγωγείο».
Εξερευνήσεις
Το Πεισιστράτειο κουβαλά ιστορίες εξερευνήσεων αλλά και ευτράπελα όπως αυτό που είχε διηγηθεί στο βιβλίο του ο επί σειρά ετών διευθυντής του Εθνικού Κήπου, Νίκος Ταμβάκης, σύμφωνα με τον οποίο το αρχαίο δίκτυο ανέβλυσε κάποια στιγμή… πετρέλαιο.
«Το 1980 άρχισε ξαφνικά να διοχετεύεται στη λίμνη της Βασιλίσσης Σοφίας μαζί με το νερό και μικρή ποσότητα πετρελαίου. Το γεγονός προκάλεσε μάλιστα και σκωπτικά σχόλια, καθώς συνδέθηκε τότε με την ανακάλυψη φανταστικής πετρελαιοπηγής! Επειτα από έρευνα, όμως, διαπιστώθηκε ότι ένα συνεργείο-πλυντήριο στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις στο Γουδί, ανατολικά από το νοσοκομείο Παίδων Αγία Σοφία, άδειαζε τα υπολείμματα πετρελαίου από τα ρεζερβουάρ των φορτηγών σε ένα φρεάτιο αερισμού του υδραγωγείου, που είχαν ανακαλύψει τυχαία οι φαντάροι λίγο πιο κάτω, στη δεξιά όχθη του Ιλισού (…). Το σφράγισμα του φρεατίου σταμάτησε ευτυχώς την τροφοδοσία της αυτοσχέδιας πετρελαιοπηγής, αλλά ταυτόχρονα επιβεβαίωσε την ακρίβεια της διαδρομής του αγωγού, που είχε επισημάνει και σχεδιάσει ο Τσίλερ το 1877», ανέφερε.
Σημειώνεται πως η ομάδα της Urban Speleo Engineering είναι εκείνη που εκτέλεσε το μεγάλο έργο της εξερεύνησης του Αδριάνειου Υδραγωγείου της Αθήνας για λογαριασμό του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και της ΕΥΔΑΠ ενώ έχει αναλάβει και μικρότερης έκτασης εργασίες σε άλλα αρχαία υδραγωγεία.
Το 2016 και το 2018 μέλη της πραγματοποίησαν σύντομες αυτοψίες εντός τμημάτων του Πεισιστράτειου υδραγωγείου εξερευνώντας πλήρως ολόκληρο το βατό μήκος των σηράγγων του από την τοποθεσία του Αγίου Θωμά, μέχρι και το τέλος της ενεργής γαλαρίας στην οδό Παπαδιαμαντοπούλου σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών.
Κατά τη διάρκεια εκείνων των εργασιών είχαν μάλιστα εντοπιστεί δύο τοπικοί κλάδοι του υδραγωγείου, οι οποίοι δεν είχαν αποτυπωθεί ποτέ κατά το παρελθόν. Οπως φαίνεται, η γνώση υπάρχει. Πλέον, ο Δήμος Αθηναίων μπορεί, εφόσον το θελήσει, να ξεκλειδώσει τα άγνωστα μυστικά της πόλης, ηλικίας 2.500 ετών.
(πηγή: in.gr)
